Aktualności

Realne współdecydowanie młodych ludzi o lokalnych sprawach – to główny cel ustawy nowelizującej przepisy o samorządzie gminnym i funduszu sołeckim 
(bit.ly/3KO3vdn). Od 1 stycznia 2026 r. nada ona prawne umocowanie młodzieżowym radom jednostek pomocniczych gmin, czyli dzielnic, osiedli i sołectw. Znowelizowane przepisy Ustawy o samorządzie gminnym uporządkują kwestie tworzenia młodzieżowych rad na najniższym szczeblu, określą ich uprawnienia i usprawnią zasady działania. – Chodzi o to, żeby głos młodzieży mógł być realnie uwzględniany w procesie decyzyjnym, by młodzież stała się faktycznym współdecydentem w sprawach lokalnych społeczności, także na terenach wiejskich i oddalonych – mówi Hubert Taładaj, ekspert ds. współpracy i rzecznictwa Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych (PROM), która brała czynny udział w pracach nad ustawą, odkąd jej projekt trafił do Sejmu. – Nasza rola polegała na stałym monitorowaniu procesu legislacyjnego, proponowaniu zmian jak najbardziej korzystnych dla zaangażowanej lokalnie młodzieży i współpracy z posłami przy tworzeniu ostatecznego kształtu przepisów – dodaje.

Nowelizacja to kolejny krok na drodze do budowania spójnej polityki młodzieżowej w Polsce. Pierwsza przełomowa zmiana weszła w życie w 2021 r. – rozszerzono brzmienie artykułu 5b Ustawy o samorządzie gminnym, dając podstawę prawną do tworzenia młodzieżowych rad przy radach miast i gmin. – To był długi proces dialogu, konsultacji i spotkań z młodymi osobami, samorządowcami oraz administracją publiczną – tłumaczy Alina Prochasek, członkini zarządu FRSE, wcześniej jako przewodnicząca PROM zaangażowana w tworzenie zrębów polityki młodzieżowej w Polsce. – Siłą tego projektu było to, że został wypracowany we współpracy i przy aktywnym udziale wielu środowisk młodzieżowych. Dzięki temu udało się stworzyć podstawę nowoczesnej polityki młodzieżowej w Polsce – dodaje.

Impuls do zmian w polskim prawodawstwie dała Unia Europejska. W Strategii UE na rzecz młodzieży na lata 2019–2027 wyznaczono jedenaście Europejskich Celów Młodzieżowych, zachęcając państwa członkowskie do rozwijania polityk odpowiadających na wyzwania młodego pokolenia. Wiele przydatnych wskazówek zawarto też w Europejskiej Karcie Lokalnej Pracy z Młodzieżą. – Narzędzie to opisuje i wspiera rozwój pracy z młodzieżą opartej na wiedzy. Wyjaśnia, dlaczego interesariusze z danego regionu powinni prowadzić dialog i tworzyć realistyczne strategie, odpowiadające na potrzeby młodych ludzi w lokalnych społecznościach – mówi edukatorka Eliza Bujalska.

Czas na strategię
Polska jest jednym z nielicznych krajów Unii Europejskiej, w których nie istnieje rządowa strategia na rzecz młodzieży. W ostatnim czasie działania w tym obszarze przybierają jednak coraz bardziej systemowy charakter. Od 2019 r. istnieją przepisy umożliwiające działanie Rady Dialogu z Młodym Pokoleniem (bit.ly/4r0UQEQ), która ma stanowić przestrzeń wymiany opinii i konsultacji między młodymi a administracją rządową. W drugiej połowie 2025 r. powołano natomiast Radę do spraw Polityki Młodzieżowej (bit.ly/4qW1DPV). W jej skład weszli m.in. przedstawiciele resortów, samorządów, organizacji pozarządowych, Rzecznika Praw Dziecka oraz Związku Miast Polskich, a także Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji. Dodatkowo, w październiku 2025 r. powstała Rada Młodzieży przy Prezydencie RP (bit.ly/4nWPNm7) – ciało doradcze, którego zadaniem jest wspieranie prezydenta w działaniach na rzecz młodego pokolenia i inicjowanie projektów angażujących młodych ludzi z całej Polski.

Rada do spraw Polityki Młodzieżowej ma wziąć udział w tworzeniu spójnej polityki młodzieżowej, przekładającej się na realne mechanizmy dialogu i współdecydowania. Celem jest wypełnienie wspomnianej wcześniej luki – i stworzenie ogólnokrajowej Strategii Dzieci i Młodzieży. Pierwszym krokiem w tym kierunku było zlecenie ogólnopolskich badań społecznych i diagnozy sytuacji młodych ludzi (bit.ly/3JYih0I). 

– Pokładam duże nadzieje w prowadzonym obecnie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej procesie badawczym, którego efektem będzie opracowanie założeń dokumentu zawierającego propozycje obszarów do uwzględnienia w strategiach dla dzieci i młodzieży – mówi dr Mateusz Konieczny, ekspert współtworzący europejską encyklopedię polityki młodzieżowej Youth Wiki. – Jak sama nazwa wskazuje, dokument obejmie dwie zupełnie różne grupy społeczne. Młodzi mają zróżnicowane potrzeby – nie tylko dotyczące wizji lepszej przyszłości, ale też mieszkalnictwa, zdrowia fizycznego i psychicznego, reagowania na zmiany klimatu oraz minimalizowania różnic ekonomicznych i terytorialnych – tłumaczy dr M. Konieczny. 

Jak zachęcić samorządy?
Zanim powstanie strategia, trzeba korzystać z istniejących narzędzi. Nowelizacje ustaw o samorządzie gminnym z 2021 i 2025 r. umożliwiają młodym działanie na wszystkich szczeblach samorządu. Tegoroczne zmiany określają na gruncie ustawowym zadania młodzieżowych rad jednostek pomocniczych gmin – od opiniowania uchwał i współtworzenia dokumentów strategicznych po monitorowanie ich realizacji. Młodzieżowi radni mogą także kierować wnioski do organu wykonawczego jednostki pomocniczej i współpracować z innymi młodzieżowymi organami tego rodzaju. Gminy mają obowiązek dostosować statuty jednostek pomocniczych do nowych regulacji, zaś status dotychczas istniejących młodzieżowych rad został zagwarantowany przez ustawodawcę. 

Zmiany prawne mają być dla samorządów zachętą do tego, by w sferze polityki młodzieżowej robić więcej niż do tej pory. Mateusz Wojcieszak, koordynator programu Europe Goes Local (EGL), przyznaje, że rozwój polityki młodzieżowej w Polsce od lat napędzany jest aktywnością samorządów, jednocześnie jednak części z nich brakuje wiedzy i determinacji. – Wiele gmin powołuje młodzieżowe rady czy wprowadza narzędzia partycypacji skierowane do młodych, często jednak energii, budżetu i systemowego spojrzenia wystarcza na krótko. Zdarza się, że gmina zakłada młodzieżową radę, ale później okazuje się, że brakuje dla niej zadań i nie jest ona osadzona w szerszym systemie podejmowania decyzji – mówi M. Wojcieszak.

Sposobem na zwiększanie zaangażowania samorządowców ma być właśnie EGL. To uruchomiony w 2016 r. projekt współpracy Narodowych Agencji Programu Erasmus+, który ma wzmocnić jakość lokalnej pracy z młodzieżą poprzez wymianę doświadczeń i wspólne działania samorządów i innych podmiotów. Projekt – finansowany ze środków programu Erasmus+ (TCA) – umożliwia udział w międzynarodowych szkoleniach, wizytach i programach mentoringowych, tworząc sieć wspierającą rozwój polityk młodzieżowych. W 2021 r. do EGL dołączyło działające w ramach FRSE Centrum Współpracy z krajami Europy Wschodniej i Kaukazu SALTO, a od 2025 r. partnerem w projekcie jest sama FRSE.

Uruchomić domino
Presję na samorządy wzmacnia również sama młodzież, która coraz częściej i głośniej domaga się głębszej współpracy i możliwości wpływu na lokalne polityki. – Młodzieżowe rady powinny opierać się na dwóch filarach: konsultacyjnym i inicjatywnym – podkreśla Agata Piotrkowska z Fundacji Civis Polonus, która dziś wspiera młodzieżowych radnych w rozwoju kompetencji i działaniach na rzecz lokalnych społeczności. – Często zachęcam radnych, by konsultowali strategie miejskie, polityki lokalne i wszystko, co ich dotyczy. Najważniejsza jest otwartość i słuchanie drugiego człowieka – dodaje. 

Jeśli młodzi zostaną wysłuchani, działalność w radach może być dla nich początkiem drogi zaangażowania społecznego, prowadząc do kolejnych inicjatyw społecznych, także finansowanych z UE. Tak było w przypadku Kacpra Czerwińskiego, opiekuna Młodzieżowej Rady Gminy Suchy Las, a wcześniej jej przewodniczącego. – To był pierwszy krok, który uruchomił domino kolejnych projektów – wspomina Kacper. Jak dodaje, działalność w młodzieżowych radach pomaga lepiej rozumieć lokalne potrzeby, uczy współpracy i pokazuje, że zmiana zaczyna się od rozmowy i wspólnego działania. – W Suchym Lesie mamy realną sprawczość, np. w kwestiach transportowych. Zwracaliśmy uwagę na przepełnione linie czy potrzebę zmian tras i zostało to uwzględnione – podkreśla. 

O wartości takich doświadczeń przekonana jest również Kaja Możdżeń, Młoda EduInspiratorka i Ambasadorka Unijnego Dialogu Młodzieżowego w województwie lubelskim: – Działalność społeczna dała mi pewność siebie i poczucie sprawczości, które wykorzystuję jako ambasadorka. Naszą rolą jest pokazywanie, jak młodzi ludzie mogą realnie decydować i wpływać na to, co ich otacza. 

By odpowiedzieć na te oczekiwania, samorządowi decydenci potrzebują odpowiednich narzędzi oraz wiedzy. Jednym ze sposobów, by ją rozwijać, jest udział w nowym programie mentoringowym uruchomionym w ramach EGL, skierowanym do jednostek samorządu terytorialnego. Jego celem jest wspieranie władz lokalnych w tworzeniu przyjaznej, włączającej i opartej na dialogu polityki młodzieżowej. – Samorządy otrzymają wsparcie ekspertów, aby dobrze zaprojektowały systemowe podejście do spraw młodych lub rozwijały już istniejącą politykę młodzieżową. Ostatecznie program ten sprawi, że młodzi ludzie i organizacje młodzieżowe zyskają po stronie władz lokalnych stabilnego i świadomego partnera do współpracy –  przekonuje koordynator programu Europe Goes Local Mateusz Wojcieszak.

Więcej o Europe Goes Local na stronie: erasmusplus.org.pl/egl

Zainteresował Cię ten tekst?
Przejrzyj pełne wydanie Europy dla Aktywnych 4/2025: